“Il était une fois en Anatolie” 
“Belki şehre bir film gelir”*
Küçük bir anadolu şehrinde unuttum çocukluğumu. Şehirler arası otobüslerde bozkırın çıplaklığını seyreden gözlerim büyüdü büyüdü...
İstanbul oldu kalbim önce kalabalığa karıştı, sonra küçük bir fransız şehrinde soluklandı...şimdi yine çocukluğumun tozlu bozkır yollarına düştüm. Gözümün önünden gitmeyen film karelerinden ve günlerdir başlamak için aradığım kelimeden yaşama karışamıyorum.
Üstelik ikinci defa izlediğim bir film beni benden alıp başka diyarlara götüren
“Il était une fois en Anatolie”.
İsmini fransızca tekrarlamak hoşuma gidiyor. Çocuklarıma okuduğum masallara başlamak gibi, büyülü bir dünyaya adım atmak gibi...
“Bir Zamanlar Anadolu’da” dediğimde yutkunuyorum...bir zamanlar kendi anadolumu hatırlıyorum. Filmin isminin tüm kelimeleri tozlu yollarda kaybolan anılara dönüşüyor...sonra ben kendimi birden filmin içinde buluveriyorum.
Karanlığın içinden geçen üç arabanın karşı yönünden gelen bir otobüsün içindeymişim gibi, gece çilingir sofrası kurulmuş oto tamircisine sabah çalışmayan arabasını bırakan Ahmet Amca’nın yanındaymış gibi, yol başı çeşmelerinden kana kana su içmişim de, cılız akan derelerine ayaklarımı sokmuşum gibi...gece yarısı bir köy evinde pişirilen bazlamanın kokusu geliyor burnuma, yağdı yağacak yağmurun damlaları da, rüzgar da dağıtıyor saçlarımı..
Gökten üç elma düşsün diye bekleyen masalların çocuğu gibi geceye düşen elmanın peşinden suya düşüyor yüzüm...elma gidiyor, ben gidiyorum, su yol veriyor, gidecek uzaklaşacak diyorum...yok kaderini değiştiremiyor, yolunu bulamamış diğer elmalarla oracıkta kalıveriyor...küçük kasabalara sığınan küçük hayatlarımız gibi bazen bir yerlere gitmek için hızlıca yol alıyor, sonra oracıkta kalakalıyor...geceye düşen bir elmanın arkasından öylece bakakalıyorum.
Nuri Bilge Ceylan filmleri bu yüzden çarpıyor beni...Hiç beklemediğim anda bir görüntü ile daldan dala konup hayallere dalıyorum.
Bu filminde sadece sinema yapmamış Nuri Bilge Ceylan. Tüm filmlerindeki fotoğraf sanatçılığının yanı sıra kısa öyküler de yazmış, şiire de yer verniş, gecenin ve rüzgarın arasına serpiştirdiği duyulmayan sözcüklerde anadolu yalnızlığının şiirini kaleme almış. Bununla da yetinmeyip tüm orkestra elemanlarına en sessiz notalarda çalın deyip eşssiz bir senfoni bestelemiş, duyulmayan ama taa derinden hissedilen bir müzik eserine dönüşmüş yolların türküsü ve bir kadın resmi çizmiş, en güzel ve en saf haliyle filmin orta yerine yerleştirmiş. Bunlarla da yetinmeyip “ölümün” heykelini yapmış. Cinayeti, ölümü hayatın doğasından bulup bozkır toprağı ile yoğurmuş, içimizdeki cinayetleri ve ölüleri tek tek ama ürkütmeden otopsi masasına yatırmış. İnsanın bedenine değil ruhuna otopsi yapılan bir film olmuş.
Film başlıyor... bilindik gibi gelen bir cümle sanki...her an bir şeylere gebe bir çilingir sofrası. Birazdan bir silah patlayabilir, bir yumruk kan gölüne dönüştürebilir suratları ya da bir adam katıla katıla ağlayabilir...gazete kağıtlarına kurulan çilingir sofralarına alışkın gözlerimiz...bir de geceleri köpekler havlar küçük anadolu kasabalarında...açlıktan, soğuktan ve biraz da sahipsizlikten geceyi yırtar sesleri...
Sonra geceye karışan üç arabanın peşine takılıyoruz...gecenin bir yarısı neden yollardalar diye sormanın anlamı yok...inada bindirmiş komserimiz işi, bir cinayet varsa ortada bulacak cesedi...nedenlerin cevaplarını bulamamış bir memleketiz zaten, çok sormuyoruz gecenin peşi sıra yola düşüyoruz....
Saatlerce konuşsunlar, saatlerce oynasınlar diye sinema koltuğuna iyice yapıştıran diyaloglar başlıyor sonra. Oyunculuğun duayenleri arka arkaya ustalıklarını sergiliyorlar. Yılmaz Erdoğan çoktan karısından çekinen ama çevresindekilere ahkam kesen bir polis amirine dönüşmüş bile. Ahmet Mümtaz Taylan değil bu, Arap, hani bizim memlekette köşedeki taksi durağı varya oradaki şoför bu diyorsunuz. Taner Birsel’e rastlamışssınız geçen gün adliyeye gittiğinizde. Muhammet Uzuner yazmış reçetenizi, bir de istirahat vermiş, sağol doktor demişsiniz. Fırat Tanış mahallenin bıçkınlarından. Yok yok ama adam öldüremez diyor kalbiniz, ama çok sessiz diyor iç sesiniz...bu kadar sessizlik ölüm gibi...
Sonra bir köye yolunuz düşüyor. Ercan Kesal sanki yıllardır o küçük köyün muhtarıymış da filmde bir görüneyim demiş gibi...Yer sofrasında yenilen yemekler geliyor aklınıza...ortada ne varsa paylaşılan, azla da doyulan köy sofraları...ağır bir koyun eti kokusuna alıştırıyorsunuz burnunuzu, ardından ayranın tadı geliyor ağzınıza, taze pişirilen ekmeklerin buharında buluyorsunuz kendinizi. Sofranın ortasına düşüveren morg konuşması şaşırtmıyor sizi, göç veren küçük anadolu köylerinde hep yakınlarını bekleyen, beklemekten kokuşan ölüler vardır. Hep ilk uçakla gelinse de yetişilmeyen cenazeler...
Rüzgar elektrikleri keser bazen...gece karanlığını bir gaz lambasının ışığıyla aydınlatmaya çalışırsınız...Tok karınların ve yorgunluğun rehavati ile bir hayal geçer önünüzden. Hayatınızdaki tüm güzellikleri ve tüm bozulmamışlıkları hatırlatır bir güzel kızın yüzü... Ölüler hayaletlere dönüşür, sorgular itiraflara...gece bir türlü uykuya dalamaz...suçlar gecenin karanlığına gömülür...
Yağmur sabahı karşılar. Gecenin yorgunluğunu ve ağırlığını atamamış bedenlerin zorunlu günaydını...yol alan arabada çalan türkü ile herkes kendi dünyasındadır artık. Gece gevezeliğinin yerini sabahın aydınlığına karışan suskunluk almıştır. Kelimeler ağızlardan çıkamayacak kadar ağırlaşmıştır, tüm geceyi birlikte konuşarak geçirmenin sessizliğidir...sabır da, beklemek de bir yere kadar. Sabah gecenin arayışını bulmak zorundadır.
Köpekler sadece geceleri havlamaz...
Bir çeşme başında aranan ceset, bir başka çeşme yakınında bulunur. Ya suçlu, o ne zaman bulunacaktır.
Savcının, doktorun, komserin, muhtarın, şoförün hikayalerinde unuttuğumuz zanlıyla göz göze geliriz. Korunması gereken kardeşin itirafını sadece biz duyarız.
Kasabaya dönüldüğünde bekleyen kalabalık arasından küçük bir çocuğun fırlattığı taşı yememek için kafamızı eğeriz. Kinini, nefretini, öfkesini taşla fırlatan çocuğun ölen bir babası vardır...tıpkı diğer yetim anadolu çocukları gibi yüzünün gülümsemesi donmuştur, kalbinin orta yerine öldürülmüş bir baba resmi asılıdır artık.
Doktor gecenin üzerine siren kir ve kokusunu ancak hamamda yıkanarak temizleyeceğini düşünür ve odasına dönünce hep eskileri hatırlar, savcı bir intiharla yüzleşir, komser hasta çocuğunun derdine düşmüştür. Biz görmeyiz ama Arap cesetle beraber arabanın bagajına koyduğu kavunlardan birini kesiyordur evinde belki de...
Sonra Abidin ve Şakir ile tanışırız. Aslında sanki tanışıklığımız çok eskidenmiş gibi de nereden olduğunu çıkaramıyoruz gibi...Abidin sözden çıkmayan katip, Şakir sürekli şikayet eden adamdır. Elindeki malzemelerle artık otopsi yapılamayacağını söylese de, işini yapar. Otopsi sahnesinde sadece doktorun yüzüne sıçrayan kan ile irkiliriz. Şakir adeta bize çaktırmadan kesip biçmiştir adamı. Ve bir gerçeği ortaya çıkarır...diri diri toprağa gömülen adamlardandır maktul. Cinayet ve suç rengi değişmiştir... adalet, gerçek ve vicdan hepsi birarada konuşmaya başlar. Asıl otopsi şimdi yapılacaktır. Ölü beden çırılçıplak sabahı karşılamıştır, ya hikayelerini geceye gömen yaşayan ruhlar...
Doktor pencereden uzun uzun bakar....
Film bir pencereden içeri bakarken başlarken, bir pencereden dışarı bakarken bitmiştir. Tıpkı hayat gibi içerden dışarıya, dışardan içeriye bakıp tükenecektir ha bir zamanlar anadolu’da, ha şimdi burada...
“Belki şehre bir film gelir”*
en acı ve en tatlı arasındaki tüm tatları,
en aydınlık ve en karanlık arasındaki tüm bakışları,
en kötü ve en güzel arasındaki tüm kokuları,
en yumuşak ile en sert arasındaki tüm dokuları,
en sessiz ve en gürültülü arasındaki tüm sesleri ile
yaşam geçmiştir bu filmin içinden
küçük bir fransız kasabasında küçük bir türk kasabasının filmi…
orada filmi izleyen herkes bir süreliğine bile olsa bir zamanlar anadolu’da yaşadılar…
bunu bilmek, görmek ve duymak ise çok güzeldi…
SunA.K.
Grasse 11.12.2011
08.12.2011’de Mouans-Sartoux’da 20.00 seansında “Il était une fois en Anatolie” seyredildikten sonraki hislerle...
*Kemal Burkay’ın Gülümse şiirinden alıntıdır…
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire